Vauban (1633-1707)

Sébastien Le Prestre de Vauban wordt beschouwd als één van de grootste militaire genieën van zijn tijd. Vauban was een meester in het ontwikkelen van geometrisch vormgegeven vestingen. Hij was verantwoordelijk voor de versterking van 160 plaatsen voor Frankrijk. Tevens ontwikkelde hij een nieuwe methode om steden te belegeren en zo snel mogelijk in te nemen. Hij leverde een enorme bijdrage aan de manier van oorlogsvoering tijdens de 17de en 18de eeuw.

'Vauban' van Hyacinthe Rigaud

Vauban werd geboren in een aan lager wal geraakte adellijke familie. Op 10-jarige leeftijd werd hij wees en nam de prior van het klooster van Semur de jongen onder zijn vleugels. Daar kreeg Vauban zijn opleiding in wiskunde, wetenschap en geometrie.

Toen hij 17 jaar was, nam hij dienst als cadet in het leger van de opstandelingen van de prins de Condé, die in een burgeroorlog (de Fronde) tegen het koninklijke gezag streden. Nadat hij gevangengenomen was door de koninklijke troepen, liep Vauban onder impuls van kardinaal Mazarin over naar de andere partij en werd zelfs een fervent medestander van de koninklijke zaak. Hij trad toe tot de nieuwe ingenieurseenheid van het Franse leger en werd tot koninklijk ingenieur benoemd.

Tussen 1653 en 1659 nam hij deel aan 14 belegeringen en werd hierbij diverse malen gewond. Hij maakte een echte bliksemcarrière in het Franse leger. Zo was hij al chef-ingenieur bij het beleg van Gravelines in 1658.

Vanaf 1662 gaf Lodewijk XIV hem de opdracht om steden en legerplaatsen te versterken, te beginnen met Duinkerke. Toen er weer oorlog uitbrak met de Spanjaarden (Devolutie-oorlog 1667-68) speelde Vauban een actieve rol in de bezetting en snelle inname van steden zoals onder andere Doornik, Dowaai, Rijsel, Kortrijk en Oudenaarde. Hij kreeg hiervoor van de koning de nodige erkenning. Zo ontving hij een grote vergoeding en een graad van luitenant in de prestigieuze koninklijke garde. Tevens werd hij gouverneur van de citadel van Rijsel, die hij zelf had laten bouwen.

Hij oefende de taak uit van commissaris-generaal van de Franse vestingen zonder de titel te dragen. Pas vanaf de dood van zijn voorganger Louis Nicolas de Clerville in 1677 mocht hij de titel dragen. Zijn opdracht bracht hem doorheen gans Frankrijk om bestaande versterkingen te inspecteren en aan te passen of nieuwe versterkingen te bouwen (met inbegrip van forten en citadellen).

Hij werd een adviseur van de koning en werkte nauw samen met de minister van oorlog Louvois.

Tijdens de Hollandse oorlog (1672-1678) ging Vauban van succes naar succes en van beleg naar beleg. Onder zijn leiding veroverden de Fransen diverse vestingen in de Spaanse Nederlanden. Ook enkele steden die op het grondgebied van de Republiek lagen en de territoria van een aantal Duitse prinsen werden ingenomen door de Franse legers. Naast Maastricht werden Nijmegen, Trier, Kamerijk, Gent, Ieper en Duinkerke veroverd. Door de inspanningen van Vauban tijdens deze veldtochten kwam hiermee het Romaanse deel van Vlaanderen voorgoed aan Frankrijk toe.

Bij de verovering van Maastricht gebruikte hij voor het eerst een speciale tactiek. Hij verfijnde het gebruik van loopgraven bij de verovering van vestingen, door deze parallel aan elkaar op te laten trekken vóór de vijandelijke verdedigingswerken. Eenmaal de loopgraven de vestingmuren hadden bereikt, voerde men een gecoördineerde stormloop uit. Hierdoor moesten de verdedigers hun vuurkracht verdelen zodat er altijd wel ergens een doorbraak kon worden geforceerd. Vanaf het moment dat er een gat in de verdediging van een vesting ontstond, capituleerden de verdedigers doorgaans omdat de stad onverdedigbaar was geworden. In 1676 werd hij bevorderd tot veldmaarschalk.

Na de Vrede van Nijmegen (1678) werd hij verantwoordelijk voor het fortificeren van de nieuwe noordgrens van Frankrijk. Deze militaire bufferzone bestond uit een dubbele verdedigingslinie van 30 versterkte steden, gaande van Duinkerke en Grevelingen in het noordwesten tot aan respectievelijk Givet-fort de Charlemont en Stenay in het noordoosten. Daarvoor bouwde hij verschillende nieuwe forten terwijl oude vestingen werden versterkt of gesloopt.

Hét voorbeeld van een Vaubanversterking is Neuf-Brisach in de Elzas. Toen Lodewijk XIV de stad Breisach op de rechteroever van de Rijn moest afgeven, gaf hij Vauban de opdracht er recht tegenover op de linkeroever van de Rijn een compleet nieuwe stad en vesting te bouwen. Het was het voorbeeld van de perfecte vestingstad.

In Oudenaarde zal Vauban steeds herinnerd blijven als de bouwer van de fameuze stadsvestingen.

‘Panoramisch waarheidsgetrouw zicht op de stad Oudenaarde met zijn stervormige omwalling en versterking van Vauban’ door I.D. Maire (stadhuis Oudenaarde)

Tijdens de Negenjarige oorlog gebruikte Vauban bij de belegering van Philippsburg in 1688 voor het eerst het ricochet-schieten. Hij had ontdekt dat wanneer de loop van een kanon of houwitser in een bepaalde hoek meer naar beneden gericht was, men kogels of kanonballen kon laten stuiteren, zodat voorheen onbereikbare plaatsen toch met artillerie bestookt konden worden. Het vergemakkelijkte het innemen van vestingen doordat de artillerie van de verdedigers niet langer onaantastbaar was.

Medio 17de eeuw deed de bajonet zijn intrede. Men vond er niets beter op dan de bajonet in de loop van het musket te steken, met als resultaat dat men niet kon schieten. Vauban maakte een fitting of aansluiting waarbij het mogelijke was de bajonet over de loop van het musket te schuiven en te bevestigen. De loop bleef vrij.

Vauban deed er in zijn carrière alles aan om de slachtoffers onder zijn troepen tot een minimum te beperken. Hij was een bijzonder moedig man die zelf meermaals gewond raakte.

Lodewijk XIV benoemde Vauban in 1703 tot maarschalk als beloning voor de lange reeks militaire successen. Deze ambtelijke functie betekende dat hij niet langer de troepen in het veld kon aanvoeren. Zijn actieve militaire carrière was bijgevolg voorbij. Vauban heeft niet alleen een bijdrage aan militaire ontwikkelingen gegeven, maar was ook op maatschappelijk gebied een groot denker en schreef diverse werken over geografie, kanalen, landbouw, economie en dergelijke meer. Hij trok zich het lot van de Franse boeren aan en hekelde het oneerlijke Franse belastingsysteem. De Franse autoriteiten verboden zijn boek Projet d'une dixme Royale, waarin hij voor een nieuw en eerlijker belastingsysteem ijverde. Zijn werken hebben belangrijke economen van de latere Verlichting beïnvloed.

Vauban stierf in 1707 in Parijs aan een longontsteking. Zijn overblijfselen werden tijdens de Franse revolutie opgegraven en raakten verspreid. Napoleon liet in 1808 het teruggevonden hart van Vauban in de kerk van Les Invalides onderbrengen.